Pozisyonel Vertigo (kristallerin oynaması - dökülmesi)
Toplum içinde iç kulak kristallerinin yerinden oynaması veya dökülmesi olarak bilinen “Benign Pozisyonel Paroksismal Vertigo; (BPPV) başın ani hareketiyle başlayan, kısa süren baş dönmesidir.
Pozsyonel vertigo tüm baş dönmelerinin % 30’unu oluşturmaktadır ve tüm baş dönmeleri içinde en sık görülenidir, bütün yaş gruplarını etkilemektedir. Ani başlayan ve saniyeler süren şiddetli baş dönmesine; hızlı göz hareketleri, bulantı, kusma, çarpıntı, terleme gibi yakınmalar da eşlik eder.
İç kulak, denge organıdır. Burada yer alan kanallarda gözle görülemeyecek çok küçük kum tanesi gibi partiküller vardır.İç kulakta duyu hücrelerinin üzerinde yer alan bu kalsiyum kristallerinin dökülmesi ve bu kristallerin yer çekimi ve baş hareketleriyle iç kulakta kontrolsüz hareketleri sonucu olduğuna inanılmaktadır. Darbe, uzun süreli yolculuklar, geçirilmiş üst solunum yolu enfeksiyonları gibi birçok nedenle bu kristaller yerinden oynayarak denge sistemini uyarırlar. Sonrasında kişinin yaptığı ani baş hareketlerinde, bu kristaller yer değiştirerek baş dönmesine yol açar. İç kulaktan kaynaklanan en sık baş dönmesi sebebidir.
Bu hastalık sıklıkla sebebi bilinmeden kendiliğinden olabileceği gibi, bir viral hastalık veya kafa travması sonrası oluşabilir. Hastaların yaklaşık yarısında herhangi bir neden bulunamaz. Diğer yarısında ise en sık neden kafa travmasıdır. Başa gelen darbe sonrası kristaller endolenf sıvısı içine dökülmektedir. Bazı durumlar BPPV oluşmasına zemin hazırlayabilir; bunlar arasında başın uzun süre gergin durumda tutulması (kuaförde saç yıkatma gibi), yaşlılık, hareket azlığı ve aile öyküsü sayılabilir.
Kristal Oynaması (Pozisyonel Vertigo) da Teşhis
Baş ve vücut pozisyonlarındaki değişiklikle ortaya çıkan, çok kısa süreli bazen bulantının da eşlik ettiği baş dönmesi, sersemlik hâli oluşur. Özellikle yatakta bir taraftan diğer tarafa dönerken başlaması çok tipiktir. Dönmeler, birkaç saniye veya dakika sürer. İşitme kaybı, kulakta basınç hissi veya çınlama gibi şikâyetler görülmez.
Yatakta yana dönme, yataktan kalkma, arkaya bakma, merdiven çıkarken başı yukarıya kaldırma, yerden bir şey almak için öne eğilme en sık görülen tetikleyici hareketlerdir. Ataklar arası dönemde genellikle bir yakınma yoktur, ancak bazı hastalar gerçek vertigo tarzında olmayan sürekli bir dengesizlik hissinden yakınabilirler.
BPPV birden bire ortaya çıkar, tipik olarak hastalar sabah uyanıp yataktan kalkmaya çalışıken aniden ve genellikle ciddi bir başdönmesi oluştuğunu ifade ederler. Yakınmaların ağırlığı değişken olabilir; bazı olgularda en ufak bir hareketle çok rahatsız edici başdönmesi oluşurken, bazılarında yakınma çok az olabilir. Çoğu hastada yakınmalar ara ara periodik olarak düzelir ve daha sonra tekrarlar. BPPV merdiven üzerinde çalışma (kütüphaneci, boyacı), dalma, vinç benzeri ağır makine operatörlüğü gibi bazı aktiviteler esnasında tehlike yaratabilir.
Öncelikle detaylı olarak hastanın baş dönmesinden; ne kastettiği, ne kadar zamandır olduğu, ne gibi bir problem yarattığı, ne kadar sürdüğü, bulantı veya kusma ile birlikte olup olmadığı, beraberinde işitme kaybı, çınlama varlığı sorgulanmalıdır. Genel sağlık durumu, kullanılan ilaçlar, kafa travmaları, son zamanlarda geçirilen iltihabi hastalıklar ile sinir sistemi hakkında bilgi alınmalıdır.
Baş dönmesi görülebilen bir problem olmadığı, sadece hasta tarafından hissedilen bulgu olduğu için mümkün olduğunca çok bilgi edinilmeli, hastanın hikayesi ve öz geçmişi sabırla dinlenilmelidir.
Kristal Oynaması (Pozisyonel Vertigo) Teşhisi için Yapılan Testler
Tanı için tam bir KBB muayenesi ve otonörolojik muayene ardından standart klinik test olan Dix-Hallpike testi uygulanır; elde edilen bulgular tanı koydurucudur.
BPPV nun tanısında baş hareketleri ile ortaya çıkan, kısa süreli, çevrenin dönmesi tarzında olan başdönmesi, dengesizlik hissi ve bulantı ve buna eşlik eden düzeltici göz titreşimleri belirleyicidir.
Baş dönmesinin aktif olduğu dönemlerde Nistagmus olarak adlandırılan teşhis için çok önemli olan anormal göz hareketleri saptanabilir. Bu göz hareketlerinin yönü ve şekli hangi kulağın hasta olduğu veya baş dönmesinin kulak dışı bir nedene bağlı olup olmadığı hakkında çok önemli bazı bilgiler verebilir. Muayenenin devamında gözler kapalı nokta tayini, ayakta durma, yürüme gibi bir seri test uygulanır. Asıl tanı hallpike manevrası yapılarak konulur.Gerekirse diğer denge- başdönmesi testleri yapılabilir.
Kristal Oynaması (Pozisyonel Vertigo) Tedavisi
Tedavi için sıklıkla başvurulan ve etkili sonuçlar alınan; Epley, Barbekü ( gövde yuvarlama manevrası) gibi repozisyon manevraları yapılmaktadır. Bu hareketler iç kulaktaki yarım daire kanallarındaki yerinden dökülen kristallerin bir bölgede toplanmasını sağlar.
Hastaya uygulanan bu repozisyon manevraları ile yakınmaların kısa sürede düzelmesi sağlanır. Bazı hastalarda denge sistemini baskılayıcı ilaçlar gerekebilir.
Repozisyon manevraları: Amaç; başı önceden belirlenmiş şekillerde hareket ettirerek yerlerinden dökülmüş olan kristallerin yerlerini değiştirmektir. Bu manevralar ile, olguların büyük bir çoğunluğu birkaç seansta tedavi edilebilmektedir. Bu manevralar oldukça etkin olduklarından, BPPV tedavisinde ilk seçenek olarak uygulanmaktadır.
En sıklıkla Semont ve Epley manevrası uygulanır.
Repozisyon manevraları; ağır servikal artroz, beyne giden büyük damar tıkanıklıkları, gözde retina dekolmanı ve stabil olmayan kalp hastalığı bulunan hastalarda dikkatle uygulanmalıdır. Repozisyon manevraları sonrasında erken dönemde % 80 ile 100 arasında değişen oranlarda başarı elde edilmektedir.
Repozisyon manevraları sonrası çeşitli aktivitelerin belirli bir süre için kısıtlanması konusunda farklı yaklaşımlar vardır. Önceleri manevra sonrası 2 gün süreyle boyunluk takılması ve oturur durumda uyunması; bir hafta süreyle tutulan taraf üzerine yatılmaması gibi kısıtlamaların gerekliliği savunulmuştur. Daha sonraları hiçbir önlem uygulanmayan olgularda da vertigo kontrolunun, zorunlu hareket kısıtlamaları getirilen olgularla aynı olduğu görüşü destekleyen çalışmalar ortaya konmuştur.
Uygun şekilde yapılmayan repozisyon manevraları sonucunda başdönmesinin şiddetlenmesi durumu ortaya çıkabilir. Kanalitler ortak krus içinde sıkışabilir ya da diğer kanallar içine girebilir.
Kristal Oynaması (Pozisyonel Vertigo) Tekrar Edermi?
BPPV sıklıkla tekrarlayan bir hastalıktır. Tedavi sonrası nüks 1. yılda % 30, 5. yılda % 50 oranında ortaya çıkmaktadır. Tekrarlayan BPPV olgularının tedavisine aynı prensiplerle yaklaşılarak öncelikle repozisyon manevraları uygulanmalı ve gereken olgularda diğer tedavi seçeneklerine geçilmelidir. Başarılı repozisyon manevraları sonrası hangi nedenlerin BPPV tekrarlamasına yol açtığı bilinmemektedir, ancak birden fazla kanal tutulumu olan olgularda ve BPPV beraberinde migren öyksü bulunanlarda nüks daha sık ortaya çıkar .
Repozisyon manevraları ve fizik tedavi egzersizleri uygulanmasına rağmen vertigonun 1 yıl veya daha uzun süreli olarak kontrol edilemediği ve ayırıcı tanıda yer alan tüm
olasılıkların dışlandığı seçilmiş olgularda cerrahi tedavi gerekebilir. Cerrahi tedavi seçenekleri arasında labirentektomi, singular nörektomi, vestibüler nörektomi, intratimpanik gentamisin tedavisi ve posterior kanal oklüzyonu yer alır.
Lateral kanal BPPV sırtüstü yatar durumdayken başı her iki yana çevirme ile ortaya çıkan ani ve şiddetli vertigo atakları ile karakterizedir.
Lateral kanal BPPV tedavisinde posterior kanal BPPV repozisyon manevralarına benzer şekilde kanalit repozisyon manevraları uygulanır. Güncel olarak en tercih edilen manevra, karşı kulağa doğru 90 derecelik artırımlarla tam 360 derece döndürme şeklinde uygulanan barbekü manevrasıdır.
