YUTMA BOZUKLUKLARI
Yutma güçlüğü, özellikle yaşlılarda olmak kaydı ile bütün yaşlarda sık görülür. Bu durumla, sıvı ve katı gıdaların ağızdan mideye ulaşmasındaki zorluk kastedilir. Birçok sebebi vardır, çoğu önemli değildir ve geçicidir. Yutma güçlüğü, nadiren büyümekte olan bir tümör veya nörolojik bir hastalığın belirtisidir.
Nasıl Yutulur?
Sağlıklı yutkunmanın gerçekleşmesi için yiyeceğin ağız içinde iyice öğütülmesi, dil yardımıyla arka tarafta yutma borusuna yönlendirilmesi, boğazda yutkunmaya yardımcı olan kasların ve ciğerleri koruyan mekanizmaların sağlıklı çalışması, yutma borusunda (özefagus) herhangi bir problemin olmaması gereklidir. Katı ve sıvı gıdalar, tükürük, burun ve boğazın diğer iç salgıları, gün içerisinde yüzlerce kere yutulur.
2-3 sn süren bir dizi karmaşık kas faaliyetini içeren yutma işleminin dört aşaması vardır:
Ağız (Oral) dönem: Gıdalar çiğnenir, tükrükle ıslatılır ve yutmaya hazır kıvama getirilir. Dil, katı ve sıvı gıdayı ağzın gerisine iter ve yutma işlemini başlatır.
Yutak (farinks) dönemi: Farenks, ağız ile yemek borusu arasında kalan kısımdır. Gıdalar buradan geçerek yemek borusuna ulaşırlar.
Yemek borusu (özefagus) dönemi: Gıdalar, buradan geçerek mideye ulaşırlar. İlk ve ikinci dönemi, insan istemli olarak kontrol edebilir, fakat üçüncü ve dördüncü dönemler, insanın elinde olmadan otomatik olarak gerçekleşir.
Neler Yutma Bozukluklarına Yol Açar?
Geçirilen nörolojik hastalıklar, tümör, beyin kanaması, ameliyat ya da felç gibi nedenlerden ötürü kişinin yutma fonksiyonu bozulabilmektedir. Yutma fonksiyonu bozulan hastaların yiyip içtiklerini aspire etmesi yani nefes borusu ve akciğerlere kaçması olasılığı yüksektir. Bu durum iltihabi hastalıklara, daaha ileri durumlarda ise ölüme sebep olabilir.
Başlıca yutma bozuklu sebepleri;
İltihabi hastalıklar
Darbe sonucu gelişen ödem ve yaralanmalar
Ağız ve diş s ağlığını etkileyen hastalıklar
Tükürük bezi hastalıkları
Yutma alanındaki sinir sistemi hastalıkları (felç)
Tümörler
Doğumsal hastalıklar
Tiroid bezi hastalıkları
Bazı ilaçlar
Psikolojik hastalıklar (özellikle panik atak hastalarında)
Yutma bozukluğunun belirtileri;
-
Salya akması
-
Tükürüğü, katı ve sıvı gıdaları yutarken boğaz veya göğüste takıntı hissi yutamadıklarını kusarak çıkarması
-
Boğaz ve göğüste yanma (özellikle gastroözofajeal reflü varlığında) Yutma anında öksürük. Ses kısıklığı, nefes darlığı
-
Boğazda yabancı cisim veya kitle hissi
-
Uzun süreli ağır yutma güçlüğü sebebi ile kilo kaybı ve yetersiz beslenme
-
Sıvı ve katı gıdaların, yemek borusundan rahat geçmemelerinden dolayı, nefes borusuna kaçmaları ve öksürük ile boğulma hissi yaratmaları
Yutma Bozukluklarını Kim Değerlendirir ve Tanı Nasıl Konur?
Yutma güçlüğü olan kişilerde, öncelikle problemin nedeni ve yutmanın hangi aşamalarında sorun olduğunun tespiti gereklidir.
Öncelikle Aile hekimleri yutmayı bozabilen basit soğuk algınlığı, gastroözofajeal reflü gibi durumları değerlendirerek tedavi edebilirler.
Daha ileri yutma bozukluklarında veya sebebi bilinmeyen durumlarda Kulak burun boğaz uzmanları, gastroentoroloji uzmanı, genel cerrahi uzmanı, nöroloji uzmanı tarafından hasta değerlendirilir.
Yutma bozukluğu sürekli bir hâl almış ve sebep belirgin değilse öncelikle kulak, burun, boğaz uzmanı, tarafından değerlendirilmeli ve detaylı endoskopik muayene yapılmalı, gerekiyorsa görüntüleme tekniklerinden yararlanmalıdır.
Gerekli görülürse, yemek borusu, mide ve oniki parmak bağırsağı incelemesi gastroenterologlar ile beraber yürütülür. Sindirim sisteminin baryumlu röntgen filmleri istenebilir. Bir nörologla beraber, yutma bozukluğunun sinir sisteminden kaynaklanıp kaynaklanmadığının değerlendirilmesi gerekebilir.
Yutma Bozukluklarında Tedaviler:
Sebebe göre tedavi planı yapılmalıdır.
yaşam alışkanlılarında değişim
İlaç tedavisi
Yutma terapisi
Operasyon
Yutma bozukluklarının birçoğu yaşam alışkanlıklarını değiştirerek ve ilaç ile tedavi edilebilir. Reflü varlığında mide asit salgısını azaltan ilaçlar ve kas gevşeten ilaçlar kullanılabilir. Yemek aralarında ve yatarken, antiasit ilaçlarda verilebilir.
Gastroözofajeal reflüye bağlı yutma bozukluklarında
-Sık ve az miktarda yumuşak yiyecek yemek
-Alkol, kafein ve çok yağlı yiyecek alımını kesmek
-Kilo ve stresi azaltmak
-Yatağa yatmadan 3 saat bir şey yememek
-Yatağınızın başını yükseltmek gibi öneriler tedaviye yardımcıdır.
Bazı yutma bozukluklarının tedavisinde, yutma terapisi gerekebilir. Yutma ve Konuşma uzmanı, yutma kaslarının düzenli çalışmasını sağlamak ve yutma sinirlerinin reflekslerini uyarmak için gerekli olan terapiyi uygular. Yutma terapisinde, hastaya yutma problemlerini azaltacak bazı teknikler, duruş ve yöntemler, yutma kaslarını güçlendirici aktiviteler öğretilir. Daha güvenli ve kolay yutmayı sağlamak için bazı yiyecek-içeceklerden yararlanılır. Katı ve sıvıları güvenli olarak nasıl yutabilmek için yemeği ağızlarına belli bir pozisyonda alma ve yutmak için vücutlarına daha kolay bir pozisyon verme öğretilir.
Bazı durumlarda operasyon uygulanabilir. Yemek borusu mide girişinde reflüye neden olan genişlemler daraltılabilir veya aşırı daralma veya yapışıklık mevcutsa, genişletilip açılabilir. Şayet bir kas çok gerginse, gerginliği azaltmak için ‘’ miyotomi’’ ameliyatı gerekebilir.
