Tükürük Bezleri Nerelerde Bulunur?
Bezler ağız ve boğaz çevresinde yerleşmişlerdir. Başlıca tükürük bezleri parotis (kulak önünde), submandibüler (çene altında) ve sublingual (dilaltında) bezlerdir. Hepsi de ağız içerisine tükürük salgılarlar. Parotis bezi üst azı dişlerin yanından, submandibüler bez dilin altında ön taraftan ve sublingual bez ağız tabanında birçok ufak noktadan tükürük salgılar. Bu bezlerle birlikte, dudaklar, yanakların iç kısmı ve ağız ile boğazın bütün yüzeylerinde yüzlerce ufak tükürük bezi bulunur. Tükürük bezleri, ağzınızı ıslak tutan, sindirimi başlatan ve dişleri çürükten koruyan tükürüğü salgılarlar.
Tükürük Bezi Hastalıkları ve Belirtileri;
Klinik olarak hastalık oluşturan tükürük bezi anormallikleri şu şekilde gruplandırılabilir:
-
Tıkanıklık
Tıkanıklık, çoğunlukla taş oluşmasına bağlı olarak parotis ve submandibüler bezlerde görülür. Şikayetler tipik olarak yemek yerken görülür. Yemek yerken tükürük oluşması hızlanır fakat tıkanıklıktan dolayı akamaz ve bazen iltihabın da eşlik ettiği şiddetli ağrı ve şişliğe yol açar. -
Şişlik
Ödem Şayet taşlar tam olarak tıkanıklık meydana getirmemişlerse yemek yerken bezler şişer ve bir süre sonra yavaş yavaş inerler, ta ki bir sonraki yemeğe kadar. Biriken tükürük içerisinde mikroplar daha kolay ürerler ve daha şiddetli ağrı ve şişlik oluştururlar. Şayet yeterli sürede tedavi edilmezlerse apse oluşturabilirler. Bazı kişilerde tükürük bezlerinin ana kanalları anormal olabilir. Bu kanallar darlıklar yaratarak tükürük akımını azaltarak iltihap ve tıkanıklık şikayetlerinin oluşmasına yol açabilirler. -
İltihap
En sık görülen tükürük bezi iltihabı parotis bezini etkileyen "kabakulak"tır. En sık çocuklarda görülmesine rağmen yetişkinlerde de görülebilir. Bir yetişkinde parotis bezi bölgesinde bir şişlik olursa bunun tıkanıklıktan veya tümörden olma şansı daha fazladır. Kanal darlığından ve tükürük akımının azalmasından kaynaklanan tıkanıklık iltihaba yol açabilir. Komşu lenf bezlerinin iltihabından dolayı tükürük bezlerinde de ikincil iltihap olabilir. Bu lenf bezleri boğazın üst kısmında boğaz ağrısı sonrası görülen hassas lenf bezleridir. Bu lenf bezlerinin bir kısmı gerçekte parotis bezinin üzerinde, içerisinde ve altında veya submandibüler bezin yanında bulunurlar. Lenf bezleri iltihaplandığı zaman kızarıklık ve ağrılı şişlik oluştururlar. Lenf bezleri tümör ve ödem dolayısı ile de büyürler. -
Tümörler
Tükürük bezlerinin birincil tümörleri başlangıçta çoğunlukla ağrısız şişme ile kendilerini gösterirler. Tümörler nadiren birden fazla bezde bulunurlar ve kulak önü, ağız içi, damak, ağız tabanı, yanaklar ve dudaklar üzerinde bulunabilirler. Bu şişlikler kulak, burun, boğaz ve baş-boyun cerrahları tarafından değerlendirilmelidirler.
Büyük tükürük bezlerinin habis tümörleri hızlı büyürler, ağrılı olurlar ve o taraf yüz hareketlerini engelleyebilirler. Bu şikayetler hemen araştırılmalıdırlar. Tükürük bezleri bazı özel hastalıklarda da şişerler. Hastalarda genellikle göz ve ağız kuruluğu görülür. Buna eklem romatizması eşlik edebilir. Şeker hastalığı özellikle parotis bezinde şişliğe yol açabilir. Genellikle iki taraflı parotis bezi şişliği alkoliklerde de görülür.
Tükürük Bezi Hastalıklarında Nasıl Teşhis Konur?
Tükürük bezleri hastalıklarının teşhisi dikkatli bir hikaye, fizik muayene ve laboratuar testleri ile konur.
Birçok hastada Ultrasonografi, tükürük bezinde bir kitle düşünülenlerde, bilgisayarlı tomografi ya da manyetik rezonans ile bu bölgenin görüntülü incelemesi gerekebilir. Yapılan tetkiklerle kitlenin gerçekten tükürük bezinden mi yoksa komşu bir yapılardan mı kaynaklandığı bulunur.
Tükürük bezlerinde taş oluşumuna bağlı tıkanıklıktan şüphe edilirse ultrasonografi ve filmlerle kireçlenmiş taşın nerede olduğu tespit edilebilir. Bazı olgularda bezin ağız içine açıldığı kanal girişi gerekirse uyuşturularak ince endoskoplarla kanalı kontrol etmek hatta kanalda yerleşen taşları çıkarmak mümkün olabilir.
Özellikle kötü huylu tümör – kanser düşünülen hastalarda ultrasonografi altında ince iğne aspirasyon biyopsisi ile % 80 ile 90 oranında doğru tanıya gidilebilir.
Kitleden cilt kesisi ile girilerek biyopsi yapılması tam doğru sonuç için gereklidir. Tükürük bezlerinin yeri konumu ve yüz sinirinin dallarına yakınlığı nedeniyle biyopsiler ameliyathane koşullarında yapılmalıdır.
Tükürük Bezi Hastalıklarının Tedavisi :
Tedavi şeklinin seçimi problemin ne olduğuna bağlıdır.
Vücuttaki başka hastalıkların tükürük bezine etkisiyle oluşan tükürük bezi hastalıklarında öncelikle asıl tedavi etmek lazımdır. Bu diğer branştaki hekimlerle konsültasyonu gerektirebilir.
Şayet hastalık tıkanıklık ve iltihap ile ilgili ise başlangıçta değişik ilaçlar ve antibiyotikler kullanılır.
Şayet tükürük bezinin içerisinde bir kitle oluşmuşsa bunun çıkartılması gerekebilir. Tükürük bezi içerisindeki kitlelerin çoğu iyi huyludur. Operasyon gerekince bu bezin içerisinden geçen yüz sinirine çok dikkat edilmesi gerekir.
Kötü huylu tümörlerde kitlenin tam çıkarılması için bazen zorunlu olarak yüz sinirinin bir kısmına zarar verilebilir. Tükürük bezi kanserlerinde Operasyon öncesi yada sonrası radyoterapi ve kemoterapi de gerekebilir.
Özet olarak, tükürük bezi hastalıklarının birçok sebebi vardır. Bu hastalıklar hem ilaçla hem de cerrahi olarak tedavi edilirler. Bu tür tedaviler bu alanda deneyimli kulak, burun, boğaz ve baş-boyun cerrahı tarafından gerçekleştirilmelidir.
